Үнэт цаасны зах зээл дээр үндсэндээ хувьцаа, бонд болон эдгээр дээр суурилсан үүсмэл үнэт цааснууд арилжаалагддаг.

 

 

Өөрөөр хэлбэл үнэт цаасыг хувьцаа, бонд болон үүсмэл үнэт цаас гэж ерөнхийд нь ангилдаг.

 

 

Хувьцаа гэж компанид хөрөнгө оруулж, түүнийг үндэслэн хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд оролцож санал өгөх, ногдол ашиг авах, компанийг татан буулгасны дараа үлдсэн эд хөрөнгийг худалдан борлуулснаас олсон орлогоос хувь хүртэх болон хуулиар тогтоосон бусад эрхийг гэрчилсэн үнэт цаасыг хэлнэ гэж Монгол Улсын Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд заасан байдаг.

Жишээлбэл та “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн 1072 ширхэг хувьцааг эзэмшсэнээр тус компанийн хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч болж, Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль, Компанийн тухай хууль болон холбогдох бусад хуулиар олгогдсон хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг эдэлнэ. Гэхдээ ямар төрлийн хувьцаа эзэмшиж байгаагаас хамааран таны эдлэх эрх харилцан адилгүй байна. Компанийн хувьцаа нь энгийн болон давуу эрхийн гэсэн хоёр төрөлтэй байдаг бөгөөд эдлэх эрх нь ялгаатай байна.

 

 

Бүх компани энгийн хувьцааг заавал гаргах үүргийг хуулиар хүлээдэг бол давуу эрхийн хувьцааг өөрийн сонголтоор гаргаж болно. Төрөөс иргэдэд үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж буй “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн 1072 ширхэг хувьцаа бол энгийн хувьцаа юм. Харин "Эрдэнэс МГЛ" ХХК-н 1 ширхэг хувьцаа олгохоор болсон нь давуу эрхийн хувьцаа юм. Эдгээр хувьцааны үндсэн ялгааг дараах хүснэгтэд харуулав.

№	Энгийн хувьцаа	Давуу эрхийн хувьцаа
1	Саналын эрхтэй (хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд оролцож, хурлаар хэлэлцэж буй бүх асуудалд санал өгөх)	Саналын эрхгүй (зөвхөн даваа эрхийн хувьцаатай холбоотой асуудлаар л санал өгөх эрхтэй)
2	Ашигаас хамаарч ногдол ашиг хүртэх	Тогтмол буюу тогтоосон хэмжээгээр л ногдол ашиг хүртэх
3	Дампуурсан үед давуу эрхийн хувьцаа эзэмшигчдийн дараа ногдол хувь хүртэх	Дампуурсан үед энгийн хувьцаа эзэмшигчдийн өмнө ногдолхувь хүртэх нөхцөлтэй байдаг.

 

Ногдол ашиг авах Ханшийн өөрчлөлтөөс ашиг олох Саналын эрх эдэлж, компанийн удирдлага, шийдвэр гаргах үйл явцад оролцох Хөрвөх чадвар сайтай Инфляцид өртөхгүй Хувьцааны сул тал Аливаа юм болгон хоёр талтай байдгийн адил хувьцаа эзэмших нь мөн л давуу болон сул талтай. Хувьцаанд хөрөнгө оруулах нь хадгаламжид мөнгөө хийх, бонд худалдаж авахаас илүү ашигтай боловч тэр хэрээрээ эрсдэл өндөртэй байдаг. Тухайлбал, аливаа компанийн хувьцааны ханш нэг тогтсон түвшинд байдаггүй, эдийн засаг, зах зээлийн мөн компанийн үйл ажиллагаа зэрэг гадаад дотоод олон хүчин зүйлээс хамааран хэлбэлзэж байдаг. Тэгэхээр өндөр үнээр худалдаж авсан хувьцаа маань ханшийн уналтад орох тохиолдол гарна. Цаашилбал компани дампуурах эрсдэл ч бий. Ер нь хувьцаанд хөрөнгө оруулагч нь банкны хадгаламж болон бондоос илүү өндөр ашиг олох зорилготой байдаг. Гэвч ашиг их бол эрсдэл их гэдэг зарчмын дагуу хувьцаа илүү ашиг олох боломжтой ч өндөр эрсдэлтэй тул та сонголтоо зөв хийх нь чухал юм.